Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ là những đối tượng dễ bị rối loạn tiêu hoá nhất. Bởi trong những năm đầu đời, hệ vi khuẩn đường ruột của bé còn chưa hoàn thiện, sức đề kháng của trẻ còn yếu, rất dễ bị tác động bởi các yếu tố bên ngoài. Do vậy, đây là khoảng thời gian mà cha mẹ cần đặc biệt lưu tâm tới những thời điểm trẻ dễ bị rối loạn tiêu hóa nhất để có hướng phòng ngừa và điều trị hiệu quả nhất.

1. Biểu hiện của trẻ khi bị rối loạn tiêu hóa

Dưới đây là những biểu hiện thường gặp ở trẻ bị rối loạn tiêu hóa:

Tiêu chảy:

Trẻ thời điểm sơ sinh dễ bị rối loạn tiêu hóa

Trẻ đi ngoài phân lỏng có mùi, mãu lẫn thức ăn chưa tiêu hóa hết hoặc có bọt, tần suất trê 3 lần trong ngày,… là những dấu hiệu cho thất trẻ đang bị tiêu chảy

Trẻ đi ngoài phân lỏng có mùi, màu lẫn thức ăn chưa tiêu hóa hết hoặc có bọt, tần suất trên 3 lần trong ngày,… là những dấu hiệu cho thấy trẻ đang bị tiêu chảy.

Cha mẹ cần bổ sung nước và chất điện giải cho trẻ sớm để tránh tình trạng mất nước có thể để lại hậu quả nguy hiểm.

Táo bón

Táo bón là tình trạng thường gặp ở trẻ nhỏ với các biểu hiện điển hình như phân cứng, khuôn to, vón cục, có màu, 3-4 ngày mới đi vệ sinh,… Nguyên nhân có thể là do chế độ ăn chưa hợp lý, không đảm bảo vệ sinh,…. Tùy theo nguyên nhân, cha mẹ cần có biện pháp xử lý kịp thời.

Bé lười ăn

Chán ăn cũng là biểu hiện cảnh báo bé bị rối loạn tiêu hóa. Nếu kéo dài và không được phát hiện sớm, trẻ sẽ bị còi xương, suy dinh dưỡng. 

Chướng bụng, đầy hơi

Đột nhiên thấy bụng trẻ căng to, ợ hơi, đánh hơi nhiều đó là biểu hiện của hầu hết các bé bị rối loạn tiêu hóa.

2. 3 thời điểm trẻ dễ bị rối loạn tiêu hóa nhất, mẹ có biết?

Trẻ thời điểm sơ sinh

Trẻ sơ sinh khi chịu tác dụng của các tác nhân như thức ăn, thuốc, nước uống hay vận động, nếu các vòng cơ của hệ tiêu hóa co bóp không đồng đều thì rất dễ bị rối loạn tiêu hóa. Đồng thời sức đề kháng của trẻ lúc này còn rất yếu, chưa thể đủ sức để chống lại những tác nhân gây hại, vì vậy mà trẻ dễ mắc các bệnh về tiêu hóa. Các triệu chứng thường gặp là nôn trớ, đau bụng, tiêu chảy, táo bón,…

Trẻ sơ sinh nếu bị rối loạn tiêu hoá kéo dài sẽ ảnh hưởng rất nhiều tới sức khoẻ, trẻ bị mất nước, nôn ói, chán ăn, bỏ bú, suy dinh dưỡng. Nghiêm trọng hơn, một số trẻ bị tiêu chảy kéo dài, mất nước nếu không được điều trị kịp thời có thể dẫn đến tử vong.

Thời điểm trẻ ăn dặm hoặc thay đổi chế độ ăn

Trẻ thời điểm ăn dặm

Khi được 6 tháng tuổi, trẻ bắt đầu được cho ăn dặm và ăn các loại thức ăn khác ngoài sữa. Sự thay đổi này dễ dẫn đến tình trạng trẻ bị rối loạn tiêu hóa, đi ngoài thường xuyên do sự thay đổi đột ngột chế độ ăn khiến hệ tiêu hóa vẫn còn non yếu của trẻ chưa kịp thích nghi, chưa bài tiết đủ men để tiêu hóa thức ăn, phải làm việc quá tải, khiến hệ vi sinh rất dễ bị mất cân bằng dẫn đến tình trạng phân sống và rối loạn tiêu hóa.

Cho trẻ ăn dặm quá sớm cũng khiến trẻ dễ bị rối loạn tiêu hoá. Hệ tiêu hóa của trẻ lúc này chưa thể tiêu hóa được các thực phẩm rắn hoặc lỏng ngoài sữa mẹ, từ đó gây khó tiêu và kèm theo một loạt các triệu chứng rối loạn tiêu hóa khác.

Chế độ ăn dặm giàu đạm cũng khiến trẻ dễ bị rối loạn hệ tiêu hóa vì đạm rất khó tiêu.

Khẩu phần ăn quá nhiều cũng là sai lầm mà nhiều bà mẹ mắc phải. Việc nạp một lượng thức ăn quá lớn, quá nhiều dinh dưỡng sẽ khiến hệ tiêu hóa của trẻ bị quá tải không thể hấp thụ hết chất dinh dưỡng, dẫn đến đi ngoài ra phân sống làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe đường ruột hiện tại và tương lai. 

Đây cũng là giai đoạn khá nhạy cảm, hệ miễn dịch của trẻ vẫn còn non nớt nên rất dễ bị mắc các bệnh lý về hệ hô hấp, tiêu hóa. Một số trường hợp trẻ buộc phải sử dụng kháng sinh mới có thể điều trị khỏi bệnh, kháng sinh đi vào cơ thể không chỉ tiêu diệt hại khuẩn mà còn triệt tiêu cả lợi khuẩn vì thế gây mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột dẫn đến trẻ bị rối loạn tiêu hóa, tiêu chảy hoặc táo bón.

Thời điểm trẻ đi nhà trẻ

Khi trẻ đi nhà trẻ dễ bị rối loạn tiêu hoá là do:

Tâm lý trẻ chưa thích nghi được với môi trường mới lạ lẫm, phải xa người khiến trẻ không thấy ngon miệng, dạ dày khó tiết dịch tiêu hóa nên con ăn vào dễ bị đầy bụng.

Cách chế biến, thức ăn ở trường chắc chắn cũng sẽ khác so với các món mẹ nấu ở nhà nên con cũng chưa kịp làm quen với những món ăn mới này, dẫn đến rối loạn tiêu hóa ở trẻ, đau bụng, táo bón,…

Khi đi lớp, trẻ dễ bị rối loạn tiêu hóa do môi trường sinh hoạt

Trong quá trình sinh hoạt ở trường, nguy cơ trẻ bị nhiễm khuẩn sẽ cao hơn, cùng với sức đề kháng của cơ thể trẻ kém hơn bình thường, thì trẻ sẽ dễ bị rối loạn tiêu hóa.

Trên đây là 3 thời điểm mà trẻ dễ bị rối loạn tiêu hoá nhất mà cha mẹ cần ghi nhớ. Ngoài ra thời điểm giao mùa cũng dễ gây ra các bệnh rối loạn tiêu hóa ở trẻ em vì thời tiết thay đổi, sức đề kháng cơ thể suy giảm, môi trường ô nhiễm, vi khuẩn có thể xuất hiện ở thức ăn hoặc nước uống, sẽ xâm nhập vào cơ thể và gây hại đến sức khỏe hệ tiêu hóa của trẻ. Các mẹ nhớ lưu ý để chủ động phòng ngừa và có biện pháp điều trị cho bé nhanh chóng và kịp thời nhất nhé!

 

Sử dụng men vi sinh cho trẻ không chỉ giúp ăn uống ngon miệng, mau lớn mà còn cải thiện những triệu chứng rối loạn hệ tiêu hóa như: bị đầy hơi, ăn không tiêu, tiêu chảy nhiều, đi tiêu phân lầy nhầy, táo bón, đau bụng...

Tuy nhiên, nếu việc sử dụng men vi sinh cho trẻ chưa đúng chỉ định và cách sử dụng chưa hợp lý đôi khi gây ra “hiệu ứng ngược”. Vậy khi nào cần cho trẻ sử dụng men vi sinh và sử dụng thế nào mới đúng, xin mời cha mẹ tiếp tục theo dõi từng nội dung cụ thể nhé.

Hiểu đúng bản chất của men vi sinh

Theo Tổ chức Y tế Thế giới – WHO: “Men vi sinh là các chế phẩm tổng hợp giúp bổ sung các vi khuẩn có lợi nhằm tạo nên sự cân bằng vi khuẩn trong hệ tiêu hóa và ức chế các vi khuẩn có hại gây bệnh và tiết độc tố”.

Bản chất của men vi sinh là các vi khuẩn có lợi, do đó những yếu tố quyết định đến chất lượng của men vi sinh được quy định như sau:

Yếu tố đầu tiên để quyết định chất lượng men vi sinh: các chủng loại vi khuẩn có mặt trong loại men đó. Các chủng vi khuẩn này phải được chọn lọc và nhân giống từ các loại vi khuẩn có lợi trong cơ thể người, tác dụng được kiểm nghiệm và chứng minh qua những nghiên cứu lâm sàng có giá trị. Men vi sinh tốt là chế phẩm chứa các vi khuẩn có lợi đã được WHO khuyến cáo bao gồm chủng Lactobacillus, Bacillus, các chủng nấm men thuộc họ Saccharomycetaceae…

Yếu tố quyết định thứ hai: hàm lượng các loại vi khuẩn, các vi khuẩn có lợi chỉ phát huy được tác dụng trong đường tiêu hóa khi hàm lượng tối thiểu đưa vào cơ thể phải đạt từ 10^7 đến 10^10 CFU/g. Nếu loại men vi sinh đang dùng có hàm lượng vi khuẩn có lợi nhỏ hơn con số trên thì hiệu quả tác dụng của loại men vi sinh đó sẽ rất thấp.

Yếu tố quyết định thứ ba: men vi sinh được dùng cho trẻ theo chỉ định của bác sĩ phải thật sự phát huy tác dụng trị liệu trong trường hợp trẻ bị rối loạn tiêu hóa do loạn khuẩn đường ruột thông qua những biểu hiện là các triệu chứng biếng ăn, tiêu chảy, tiêu phân sống, táo bón…

Phân biệt men vi sinh và men tiêu hóa

Một lưu ý rất quan trọng mà các bậc phụ huynh cần chú ý là cần có phải phân biệt men vi sinh và men tiêu hóa thật rõ ràng để không gây những tác hại xấu đến sức khỏe của trẻ.

Men tiêu hóa thường được gọi là men sinh học (các enzyme) do cơ thể tiết ra để tiêu hóa thức ăn, cắt nhỏ thức ăn thành những phần tử nhỏ để được hấp thu vào máu. Men tiêu hóa giúp tiêu hóa chất bột đường, chất đạm, chất béo… biến chúng thành đường glucose, các acid amin cần thiết cho cơ thể, acid béo…

Việc sử dụng kéo dài men tiêu hóa có thể làm ức chế việc tự sản xuất men tiêu hóa của cơ thể làm cho tình trạng biếng ăn, rối loạn tiêu hóa ở trẻ trầm trọng hơn. Chính vì lý do đó mà men tiêu hóa chỉ được dùng trong một thời gian ngắn, tối đa là khoảng 10 ngày.

Men vi sinh được sử dụng thuận lợi và rộng rãi hơn, phụ huynh có thể cho trẻ dùng dài ngày để bù đắp vi khuẩn có lợi cho đường ruột, thiết lập hệ cân bằng nhanh chóng các chủng vi sinh đường ruột. Phụ huynh có thể sử dụng men vi sinh cho trẻ kéo dài từ 2 – 3 tuần nhưng cần tuân thủ theo lời khuyên và chỉ định của bác sĩ điều trị.

Những chỉ định sử dụng men vi sinh ở trẻ

Phụ huynh sẽ bổ sung men vi sinh cho trẻ trong những trường hợp sau:

– Trẻ biếng ăn, chậm tăng cân, kém hấp thu chất dinh dưỡng, trẻ bị còi xương, chậm tăng cân.

– Trẻ bối loạn tiêu hóa kéo dài với các biểu hiện như: tiêu chảy, táo bón, đầy hơi, trướng bụng, tiêu phân sống, nôn trớ nhiều.

– Trẻ bị chứng bất dung nạp đường Lactose có trong sữa công thức.

Lợi ích của men vi sinh:

Một số chế phẩm men vi sinh không chỉ chứa các chủng vi khuẩn có lợi cho hệ tiêu hóa mà còn bổ sung cho trẻ thêm các nhóm vitamin thiết yếu, các khoáng chất quan trọng như: sắt, kẽm, canxi giúp hỗ trợ trẻ ăn ngon miệng và mau có cảm giác thèm ăn sau khi khỏi bệnh, đem lại tác dụng toàn diện giúp trẻ có đường tiêu hóa khỏe mạnh vì những tác dụng hữu ích sau đây:

– Điều chỉnh sự cân bằng của hệ vi sinh trong đường ruột.

– Cạnh tranh và tiêu diệt các vi khuẩn có hại trong hệ tiêu hóa.

– Phòng ngừa tiêu chảy và chứng táo bón ở trẻ.

– Tăng cường hệ thống miễn dịch của hệ tiêu hóa.

– Tăng cường cung cấp các vitamin và một số dưỡng chất cần thiết cho cơ thể.

– Cải thiện chứng bất dung nạp đường Lactose.

Sử dụng hợp lý và hiệu quả men vi sinh cho trẻ

Sử dụng hợp lý, hiệu quả men vi sinh cho trẻ, phụ huynh cần chú ý những nguyên tắc sau:

Men vi sinh rất dễ bị hủy bởi nhiệt, do đó phụ huynh tuyệt đối không được pha men vi sinh vào nước, cháo hay sữa còn nóng, điều này sẽ làm giảm hoạt lực của men vi sinh vì các vi khuẩn có lợi trong men sẽ bị tiêu diệt đáng kể làm giảm hiệu quả khi sử dụng.

Nếu bác sĩ kê đơn cho trẻ vừa uống kháng sinh vừa bổ sung cho trẻ men vi sinh, phụ huynh nên cho trẻ uống riêng biệt men vi sinh và kháng sinh để không làm mất tác dụng của men vi sinh, tốt nhất nên cho trẻ uống men vi sinh sau khi trẻ uống kháng sinh ít nhất 30 phút.

Mặc dù khi đi qua đường tiêu hóa từ dạ dày xuống ruột non, môi trường acid ở dạ dày có khả năng phá hủy, tiêu diệt nhiều chủng vi khuẩn, kết quả là số lượng vi khuẩn có lợi tồn tại đến khi có mặt ở đường tiêu hóa dưới bị giảm đi đáng kể, do đó việc sử dụng men vi sinh cho trẻ cần đảm bảo liều lượng “đầy đủ” do bác sĩ chỉ định, cha mẹ không nên tự ý sử dụng men vi sinh cho trẻ.

Một trong những cách bổ sung men vi sinh tự nhiên và an toàn nhất cho trẻ là cho trẻ ăn yaourt hoặc uống sữa chua theo những khuyến cáo dưới đây:

Bắt đầu tập cho trẻ từ 6 tháng tuổi làm quen với sữa chua hoặc yaourt, lượng sữa chua sẽ tùy theo từng độ tuổi của trẻ. Cụ thể, trẻ từ 6 – 10 tháng tuổi nên tập và cho ăn khoảng 50g sữa chua mỗi ngày, trẻ 1 – 2 tuổi nên ăn khoảng 80g, trẻ trên 2 tuổi ăn 100g, sẽ tương đương một hộp sữa chua.

Ngay cả vào mùa đông lạnh, cha mẹ cũng không nên hâm nóng sữa chua trước khi cho trẻ sử dụng, việc này sẽ làm tiêu diệt, hạn chế tác dụng của vi khuẩn có lợi, làm mất khả năng kích thích tiêu hóa cũng như giá trị dinh dưỡng của sữa chua. Để tránh bé bị viêm họng, cha mẹ có thể bỏ sữa chua ra khỏi tủ lạnh khoảng 10 – 15 phút trước khi cho trẻ ăn hoặc uống.

Sữa chua cần bảo quản ở nhiệt độ lạnh 6 – 8 độC và cho trẻ dùng sau bữa ăn khoảng 30 phút.

ThS.BS. Đinh Thạc (Bệnh viện Nhi đồng 1)

Rối loạn tiêu hóa có thể ảnh hưởng quá trình tăng trưởng của trẻ, nhất là trẻ nhỏ dưới 3 tuổi. Nguyên nhân rối loạn tiêu hóa thường đến do ăn uống, sử dụng nhiều thuốc đặc biệt kháng sinh…

Rối loạn tiêu hóa là một trong những chứng bệnh phổ biến ở trẻ nhỏ với nhiều biểu hiện khác nhau như tiêu chảy, táo bón, đầy bụng, phân sống… Vì vậy các bậc cha mẹ cần hiểu và nắm rõ các biểu hiện bệnh lý và hệ lụy để kịp thời xử trí cũng như phòng bệnh cho con.

Những dấu hiệu nhận rối loạn tiêu hóa thường gặp ở trẻ

Hệ tiêu hóa của trẻ nhỏ chưa hoàn thiện rất dễ khiến trẻ mắc phải các chứng rối loạn tiêu hóa khi thay đổi chế độ ăn đột ngột. Tuy không phải là bệnh nguy hiểm nhưng với những trẻ thường xuyên có biểu hiện bất thường ở đường tiêu hóa, khả năng hấp thụ và cung cấp đủ các chất dinh dưỡng cho cơ thể bị ảnh hưởng, trở thành nguyên nhân trực tiếp dẫn đến suy dinh dưỡng khi diễn tiến lâu dài.

Những biểu hiện bệnh lý rối loạn tiêu hóa thường gặp ở trẻ em gồm:

Nôn trớ: Nôn trớ hay trào ngược dạ dày là tình trạng thức ăn sau khi nuốt xuống dạ dày bị đẩy trở ngược lên trên. Có đến 2/3 trẻ nhỏ gặp phải tình trạng này trong những tháng đầu đời do đường tiêu hóa của trẻ chưa hoàn thiện. Khi cấu trúc hệ tiêu hoá của trẻ dần hoàn thiện, tình trạng này sẽ thoái lui.

Đầy bụng, đi ngoài phân sống: Là biểu hiện của loạn khuẩn đường ruột, do tình trạng mất cân bằng giữa lợi khuẩn và hại khuẩn trong ruột. Đường ruột của người bình thường có một hệ vi sinh vật sống cộng sinh với 85% lợi khuẩn và 15% hại khuẩn.

Với hệ tiêu hóa khỏe mạnh thì tỷ lệ này được duy trì, đường ruột sẽ ở trạng thái cân bằng tốt, các quá trình tiêu hóa, hấp thụ chất dinh dưỡng, thải trừ chất độc hại diễn ra bình thường. Ngược lại, khi tỷ lệ trên bị phá vỡ, lượng lợi khuẩn giảm xuống, hại khuẩn có dịp sinh sôi, tạo ra tình trạng loạn khuẩn đường ruột với các triệu chứng thường gặp, như: đi ngoài phân lỏng, phân sống, đôi khi có lẫn chất nhầy, có thể kèm theo đầy bụng.

Tiêu chảy: Trẻ đi ngoài ra phân lỏng như nước trên 3 lần một ngày thì được coi là tiêu chảy. Khi tiêu chảy nhiều hay kéo dài trẻ dễ bị mất nước, mất chất điện giải, nghiêm trọng nhất có thể dẫn tới tử vong nếu không được xử trí kịp thời.

Táo bón: là triệu chứng của nhiều bệnh lý khác nhau và rất hay gặp ở trẻ nhỏ vì hệ tiêu hóa chưa hoàn thiện, dễ gặp “trục trặc” khi tiếp nhận các thực phẩm khó tiêu hóa: thức ăn cứng, chứa quá nhiều dầu mỡ, hay các loại đạm nóng khó tiêu,… Thực tế cho thấy, khi bị táo bón trẻ dễ dàng bỏ bữa, biếng ăn, lâu ngày cơ thể không hấp thụ các chất dinh dưỡng, khoáng chất cần thiết, khiến trẻ bị suy dinh dưỡng, còi xương, chậm phát triển so với những trẻ cùng trang lứa.

Đi tìm nguyên nhân

Có rất nhiều nguyên nhân gây rối loạn tiêu hóa ở trẻ, có thể kể ra các nguyên nhân chính như sau:

Rối loạn tiêu hóa do khẩu phần ăn không hợp lý: Với tình trạng này, trẻ thường có các biểu hiện như đầy bụng, khó tiêu, có thể buồn nôn sau khi ăn quá no hoặc quá nhiều một loại thực phẩm nào đó hoặc ăn quá nhiều đồ ăn giàu mỡ và protein.

Do ngộ độc thức ăn: Thường xảy ra sau khi trẻ ăn các thực phẩm không đảm bảo vệ sinh, đồ tươi sống, thực phẩm bị ôi thiu, quá trình chế biến hoặc bảo quản không đảm bảo hoặc sử dụng nguồn nước bị nhiễm vi khuẩn. Biểu hiện: Trẻ tiêu chảy nhiều lần, đau bụng, nôn, có thể bị sốt, phân có thể có nhầy, máu. Đôi khi tiêu chảy kèm táo bón xen lẫn.

Rối loạn tiêu hóa do thuốc kháng sinh: Thường xảy ra với trẻ em ngay sau hoặc trong liệu trình điều trị kháng sinh. Nguyên nhân là do kháng sinh đã tiêu diệt hệ vi khuẩn có lợi của đường ruột, gây mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột, dẫn đến đi ngoài khó kiểm soát, trẻ hấp thụ dinh dưỡng kém.

Do loạn khuẩn đường ruột: Đây là nguyên nhân hay gặp ở trẻ em do sức đề kháng còn yếu, hệ vi sinh vật có lợi đường ruột chưa đủ mạnh để tạo thành hàng rào bảo vệ cho cơ thể. Trẻ thường bị rối loạn tiêu hóa sau khi uống sữa, ăn các thức ăn không đảm bảo vệ sinh hoặc sau khi bé bị viêm đường hô hấp với các triệu chứng như sổ mũi, ho, có đờm nhiều. 

Dịch đờm có chứa nhiều vi khuẩn, khi trẻ nuốt vào đường tiêu hóa, dễ dẫn đến tình trạng rối loạn tiêu hóa. Biểu hiện thường gặp là trẻ tiêu chảy nhiều lần bất thường, phân thường kèm theo nhầy. Trường hợp nặng trẻ có thể đau bụng, phân có lẫn máu.

Rối loạn tiêu hóa do các bệnh lý của cơ thể: Các bệnh lý điển hình có triệu chứng rối loạn tiêu hóa thường gặp như viêm đại tràng, viêm dạ dày, viêm ruột.

Điều cần thực hiện ngay khi trẻ bị rối loạn tiêu hóa

Chế biến thức ăn dạng mềm, dễ tiêu hóa, đảm bảo ăn chín, uống sôi. Chia thành nhiều bữa nhỏ trong ngày thay vì ăn một bữa lớn. Bổ sung thực phẩm có lợi như sữa chua, các thực phẩm có nhiều chất xơ như các loại rau xanh, hoa quả.

Bổ sung đủ nước và điện giải khi bị tiêu chảy bằng oresol. Lưu ý pha đúng cách đúng tỷ lệ hướng dẫn sử dụng, cho trẻ uống nhiều lần trong ngày.

Có thể tham khảo ý kiến bác sĩ để bổ sung men vi sinh hỗ trợ hệ thống tiêu hóa. Nên bổ sung loại men vi sinh chứa đa dạng các chủng lợi khuẩn và có bổ sung kèm prebiotic (bản chất là thức ăn của lợi khuẩn giúp lợi khuẩn phát triển tốt trong hệ tiêu hóa).

BS. Trần Ngọc

Rối loạn tiêu hóa rất hay gặp ở trẻ thường khó nhận biết chính xác do một số trường hợp có biểu hiện chưa rõ ràng. Vì vậy để có biện pháp xử lý chính xác, cha mẹ cần tìm hiểu rõ hơn về biểu hiện của trẻ nhé.

Đa phần trẻ được cho đi khám liên quan đến tình trạng rối loạn tiêu hóa, đây cũng là yếu tố cản trở quá trình sinh trưởng và phát triển của trẻ nên cần nhận biết dấu hiệu rối loạn tiêu hóa từ sớm để xử trí kịp thời, tránh những hậu quả kéo dài về sau.

Rối loạn tiêu hóa ở trẻ đôi khi có biểu hiện không rõ ràng

Nguyên nhân của rối loạn tiêu hóa ở trẻ rất đa dạng như: bệnh lý của cơ thể, thay đổi chế độ ăn, do dùng thuốc… Đặc biệt là ở lứa tuổi ngoài 6 tháng, khi trẻ bắt đầu ăn dặm, tiếp xúc với các loại thực phẩm, trẻ dễ bị rối loạn tiêu hóa với các triệu chứng như: nôn trớ, đầy hơi, trướng bụng, táo bón, tiêu chảy…Với trẻ thường xuyên có biểu hiện bất thường tại đường tiêu hóa, khả năng hấp thu và cung cấp đủ các chất dinh dưỡng cho cơ thể bị ảnh hưởng và diễn tiến lâu dài dẫn đến suy dinh dưỡng.

Những bệnh lý rối loạn tiêu hóa thường gặp ở trẻ

Nôn trớ: Nôn là hiện tượng đẩy ngược các chất trong dạ dày qua miệng do tác động gắng sức của cơ thể. Trớ xảy ra mỗi khi trẻ ăn no, sữa trào ra khỏi miệng sau mỗi lần rướn người hoặc thay đổi tư thế đột ngột. Có đến 2/3 trẻ nhỏ đã gặp phải tình trạng nôn trớ trong những tháng đầu đời, gọi là nôn trớ sinh lý.

Tuy nhiên, tình trạng này sẽ thoái lui khi trẻ lớn lên nhờ các cấu trúc của đường tiêu hóa dần hoàn chỉnh và chế độ ăn cũng đặc dần, chỉ 5% trẻ tiếp tục vẫn bị trào ngược sau thời điểm 1 tuổi. Tình trạng trào ngược sinh lý trước kia giờ trở thành bệnh lý. Lý do của hiện tượng này là sau khi sinh, dạ dày trẻ còn nhỏ, nằm ngang nên thức ăn dễ trào ngược lên thực quản. Chỉ một số ít trong số trẻ này có tổn thương thực thể.

Để nhận biết trẻ bị nôn trớ sinh lý hay bệnh lý, cần căn cứ các dấu hiệu sau: Nếu bé dưới 6 tháng tuổi, một ngày bị trớ sữa vài lần nhưng vẫn vui vẻ, lên cân tốt, không bị khò khè tái đi tái lại… thì nhiều khả năng chỉ là trào ngược sinh lý. Nếu trẻ vẫn thường ọc sữa sau 1 tuổi, chậm lên cân, gầy gò, sợ ăn, khò khè, viêm phổi tái phát nhiều lần… thì nhiều khả năng trào ngược đã trở thành bệnh lý và có các biến chứng.

Các biến chứng có thể thấy ngay là thực quản sẽ bị viêm với nhiều mức độ khác nhau. Hệ hô hấp cũng chịu hậu quả. Bé sẽ dễ bị ho, khò khè kéo dài mà không đáp ứng với các điều trị thông thường. Ngoài ra, trẻ bị bệnh trào ngược có thể bị mòn răng, viêm tai, viêm xoang, sụt cân, suy dinh dưỡng, nuôi chậm lớn và về lâu dài có thể đưa tới những rối loạn phát triển hành vi.

Tiêu chảy: Khi trẻ đi tiêu ra phân lỏng như nước trên 3 lần một ngày thì được coi là tiêu chảy. Là một bệnh thông thường, trẻ bị tiêu chảy có thể do nhiễm virut gây bệnh đường ruột, do nhiễm ký sinh trùng hoặc vi khuẩn, do ăn phải thức ăn bị ôi thiu…

Nếu bị tiêu chảy kéo dài dẫn đến mất nước, mất điện giải trầm trọng có thể dẫn tới tử vong nếu không được bù nước, bù điện giải kịp thời. Do đó, điều quan trọng nhất khi trẻ bị tiêu chảy là phải bù điện giải cho trẻ, tốt nhất bằng nước oresol và phải tuân thủ hướng dẫn pha oresol, cho trẻ uống đúng cách, uống từng ít một, uống liên tục và rải rác trong ngày. Còn nếu trẻ diễn tiến bệnh nặng hơn, tốt nhất hãy đưa trẻ đến bệnh viện.

Bụng căng trướng, ợ hơi, chán ăn: Trẻ bị rối loạn tiêu hóa thường có triệu chứng đầy bụng, trướng hơi. Bụng trẻ có dấu hiệu căng to và ợ hơi liên tục. Vì đầy hơi nên trẻ đánh hơi nhiều hơn, ngoài ra còn có biểu hiện miệng hôi.

Khi bị rối loạn tiêu hóa trẻ thường kém ăn, lười ăn do hệ tiêu hóa hoạt động kém hiệu quả nên khả năng hấp thu và tiêu hóa kém. Nhiều trẻ chỉ uống sữa và không chịu ăn cháo, cơm.

Rối loạn tiêu hóa do loạn khuẩn đường ruột: Đây là nguyên nhân hay gặp ở trẻ em do sức đề kháng còn yếu, hệ vi sinh có lợi đường ruột chưa đủ mạnh để tạo thành hàng rào bảo vệ cho cơ thể. Trẻ thường bị rối loạn tiêu hóa sau khi uống sữa, ăn các thức ăn không đảm bảo vệ sinh hoặc sau khi bé bị viêm đường hô hấp với các triệu chứng như sổ mũi, ho, có đờm nhiều. 

Dịch đờm có chứa nhiều vi khuẩn, khi trẻ nuốt vào đường tiêu hóa, đặc biệt với những trẻ hệ vi sinh vật có lợi còn yếu thì rất dễ dẫn đến tình trạng rối loạn tiêu hóa. Biểu hiện thường gặp là trẻ tiêu chảy nhiều lần bất thường, phân thường kèm theo nhầy. Trường hợp nặng trẻ có thể đau bụng, sốt, phân có lẫn máu.

Tình trạng loạn khuẩn đường ruột cũng thường gặp sau khi trẻ dùng kháng sinh liều cao và kéo dài để trị các bệnh viêm họng, viêm amidan, viêm phổi… Khi đó kháng sinh tiêu diệt vi khuẩn gây bệnh đồng thời tiêu diệt luôn cả vi khuẩn có lợi, dẫn đến mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột. Tình trạng suy dinh dưỡng, ăn uống không hợp lý, thay đổi thời tiết cũng có thể gây ra loạn khuẩn đường ruột ở trẻ nhỏ. Trường hợp loạn khuẩn đường ruột nặng, không được điều trị đúng, điều trị sớm, trẻ có thể bị mất nước, rối loạn điện giải, kiệt sức và suy dinh dưỡng.

Lời khuyên của thầy thuốc

Khi trẻ mắc các rối loạn tiêu hóa, cần cho trẻ ăn từ từ ít một. Tạo không khí vui vẻ để trẻ ăn ngon miệng. Khi trẻ không muốn ăn không nên ép, trẻ sẽ sợ. Trẻ nôn trớ nhiều có thể gây mất nước, mất điện giải như mất natri, clo và mệt mỏi. Cha mẹ cần theo dõi và đưa con tới bệnh viện nếu nôn nhiều kèm theo sốt mệt mỏi; nôn ói kèm theo co giật hoặc ngủ li bì; nôn ói nhiều lần trong 6 giờ…

Nôn trớ cấp tính kèm theo sốt thì cần chú ý tới các bệnh đường tiêu hóa như nhiễm trùng dạ dày, ruột, ngộ độc thức ăn; viêm mũi, tai, viêm màng não… Trẻ bị tiêu chảy thì cần bổ sung oresol đúng cách. Cần đưa trẻ đi khám bệnh ngay khi bệnh kéo dài dai dẳng. Không tự ý cho trẻ dùng thuốc khi chưa có chỉ định của bác sĩ.

Ngoài ra cha mẹ có thể cho trẻ sử dụng thêm các sản phẩm men vi sinh giúp cân bằng lại hệ vi sinh vật đường ruột cho trẻ. Đây chính là biện pháp đang được áp dụng phần lớn cho trẻ gặp các vấn đề về đường tiêu hóa do đặc tính an toàn đối với người sử dụng.

Thực phẩm không an toàn sau khi ăn uống thường gây rối loạn tiêu hóa và biện pháp sử dụng thuốc điều trị có thể được tính đến. Tuy nhiên sử dụng thuốc nào, dùng thế nào, khi nào nên dùng để hiệu quả thì còn phụ thuộc rất nhiều vào mức độ của từng biểu hiện.

Rối loạn tiêu hoá là triệu chứng rất thường gặp. Khi bị rối loạn tiêu hoá người bệnh thường có biểu hiện như đau bụng, đầy bụng khó tiêu, đi phân lỏng hoặc tiêu chảy… Vậy việc dùng thuốc trong từng trường hợp cụ thể thế này như thế nào?

Đầy bụng khó tiêu

Đầy bụng khó tiêu là cảm giác đầy trướng bụng, tức bụng, ậm ạch khó chịu, thường xảy ra sau khi ăn nhưng cũng có khi suốt ngày và tăng lên sau khi ăn. Nguyên nhân là do có sự tích khí trong đường tiêu hóa, do tiêu hóa không tốt, thức ăn bị ứ đọng ở dạ dày.

 

Khi bị cảm giác này có thể dùng gừng giã nhỏ lấy nước hoà với nước ấm sẽ giúp giảm triệu chứng này. Ngoài ra có thể dùng một số thuốc sau, nhưng cũng chỉ dùng trong khoảng 5-7 ngày, nếu tình trạng không được cải thiện cần đi khám bệnh:

Maalox: Được dùng khi bị chứng khó tiêu đầy bụng kèm theo ợ chua do thừa axit dịch vị. Thuốc có tác dụng kháng axit dịch vị, bảo vệ niêm mạc thực quản, niêm mạc dạ dày tá tràng, điều trị chứng đầy bụng chậm tiêu. Dùng thuốc sau ăn từ 30 – 60 phút.

Domperidon: Dùng khi sự co bóp dạ dày kém đưa đến sự chuyển đẩy thức ăn từ dạ dày xuống ruột chậm. Thuốc có tác dụng điều hòa nhu động dạ dày – ruột, trị các chứng đầy bụng, buồn nôn. Không dùng thuốc cho người có tiền sử chảy máu dạ dày – ruột, nghẽn ruột, phụ nữ có thai.

Neopeptine: Đây là men tiêu hoá sẽ giúp thức ăn tiêu hoá dễ dàng hơn giảm cảm giác đầy bụng chướng hơi.

Phân lỏng hoặc tiêu chảy

Khi bị rối loạn tiêu hoá người bệnh có thể đi ngoài phân lỏng, thậm chí nhiều nước (tiêu chảy).

Nếu đi phân lỏng có thể dùng berberin (được chiết xuất từ cây hoàng đằng). Thuốc này được xem là một loại kháng sinh thực vật có tác dụng diệt một số vi khuẩn gây bệnh đường ruột, được chỉ định trong hội chứng lỵ do trực khuẩn, viêm ruột, tiêu chảy… Ngoài ra, berberin còn có tác dụng làm tăng tiết mật, giúp tiêu hóa tốt.

Nếu tiêu chảy, việc đầu tiên cần bù nước và điện giải bằng cách uống dung dịch oresol (cần pha đúng tỷ lệ theo hướng dẫn trên bao bì/nhãn của sản phẩm). Trong trường hợp không có sẵn oresol có thể thay bằng nước cháo muối hoặc đường muối pha 1 thìa cà phê muối với 8 thìa đường trong 1 lít nước sẽ được dung dịch để uống khi bị tiêu chảy.

Không được dùng thuốc để cầm tiêu chảy, vì trong trường hợp bị ngộ độc thực phẩm, chất độc, dùng thuốc cầm ngay tiêu chảy không có lợi, cơ thể cần tiêu chảy để tống chất độc ra khỏi cơ thể. Chỉ khi tiêu chảy không khu trú, kéo dài mới tính tới chuyện dùng thuốc cầm tiêu chảy như loperamid (tốt nhất là dùng theo chỉ định của bác sĩ). Khi bị tiêu chảy nặng hoặc tiêu chảy hơn 3 ngày cần đi khám bệnh để được xử lý kịp thời, thích hợp.

Ngoài việc sử dụng các thuốc điều trị triệu chứng, bác sĩ thường khuyên người bệnh kết hợp với sử dụng các loại men vi sinh và điều chỉnh chế độ ăn uống, sinh hoạt để mang lại hiệu quả tốt nhất. men vi sinh giúp thiết lập lại cân bằng cho hệ vi sinh đường ruột, là biện pháp giải quyết tận gốc tình trạng rối loạn tiêu hóa.

Rối loạn tiêu hóa là vấn đề thường gặp ở người cao tuổi do chức năng của hệ tiêu hóa bị suy yếu. Ngoài ra rối loạn tiêu hóa còn liên quan đến việc sử dụng nhiều loại thuốc trong điều trị bệnh và chăm sóc sức khỏe khiến hệ thống tiêu hóa bị tổn thương.

Rối loạn tiêu hóa ở người cao tuổi với nhiều biểu hiện và mức độ khác nhau tùy thuộc vào mức độ tổn thương ở đường tiêu hóa. Bài viết sau sẽ cho người cao tuổi những thông tin hữu ích về rối loạn tiêu hóa và mức độ cần thiết trong việc điều trị.

Những thay đổi và suy yếu tại hệ tiêu hóa

Giảm dịch tiết tiêu hóa: Ở người cao tuổi có sự giảm nhẹ tế bào hình hạt nho của tuyến nước bọt có thể gây tình trạng miệng khô khiến việc nhai khó khăn và giảm thưởng thức vị ngon của thực phẩm. 

 

Rối loạn tiêu hóa ở người cao tuổi thường có dấu hiệu nặng hơn.

Khi bước vào tuổi 60, dịch vị bao tử giảm khoảng 25% so với ngày trẻ nên sự co bóp dạ dày bị yếu hơn. Điều này dẫn đến sự hấp thụ calci tại ruột non giảm làm yếu xương, sự hấp thụ vitamin B12 kém có thể khiến cơ thể mệt mỏi. Thành phần của mật do gan bài tiết cũng có sự thay đổi dẫn đến khả năng dễ tạo sỏi.

Thay đổi tại gan: Ở người cao tuổi, cấu trúc gan thay đổi, gan giảm khối lượng, nhu mô có những chỗ teo, mô liên kết dày lên, mật độ gan chắc lên. Cùng với đó là hiện tượng thoái hóa mỡ ở gan, chức năng giải độc và tái tạo tế bào gan giảm.

Túi mật và đường dẫn mật: Từ tuổi 40có sự giảm đàn hồi của túi mật và thành ống mật, cơ túi mật bắt đầu teo, thể tích túi mật giảm. Ngoài ra còn có hiện tượng xơ hóa vòng cơ Oddi nên dễ gây rối loạn điều hòa dẫn mật.

Ruột già: Thành ruột già mỏng hơn, vài chỗ phình ra thành túi nhỏ (diverticul), dễ bị nhiễm trùng.

Các dạng rối loạn tiêu hóa thường gặp

Chán ăn, không thèm ăn: Biểu hiện này khá thường gặp ở người cao tuổi do chức năng hoạt động của các bộ phận trong hệ tiêu hóa giảm khiến quá trình tiêu hóa thức ăn kéo dài hơn so với người trẻ. Nếu hiện tượng này kéo dài rất dễ dẫn đến tình trạng suy dinh dưỡng, cơ thể mệt mỏi, sức khỏe giảm sút.

Nuốt nghẹn: Đây là biểu hiện thường gặp ở không ít người cao tuổi mặc dù đã nhai chậm, không vội vàng. Nguyên nhân có thể do răng yếu nên người cao tuổi không nghiền kỹ được thức ăn. Ngoài ra cũng có thể do hoạt động của cơ thực quản giảm khiến việc đẩy thức ăn xuống dạ dày bị cản trở gây nghẹn.

Sôi bụng, đầy hơi, đi ngoài phân nát: Hiện tượng rất dễ xảy ra khi người cao tuổi ăn thực phẩm nhiều mỡ, nhiều đạm do sự co bóp của dạ dày kém và các men tiêu hóa của đường ruột bị giảm do lão hóa. Điều này khiến người cao tuổi ngại ăn những thức ăn bổ dưỡng như sữa, thịt, cá…

Táo bón: Có nhiều nguyên nhân gây táo bón ở người cao tuổi nhưng có một số lý do thường gặp nhất là do chức năng và hệ men tiêu hóa của đường ruột giảm sút, do ít vận động, ăn ít rau, quả hoặc không ăn, uống ít nước. Khi bị táo bón, người cao tuổi thường cảm thấy mệt mỏi do các chất độc tố có trong phân, trong đó rất nhiều độc tố của vi khuẩn ngấm vào máu.

Hơn nữa, táo bón rất dễ gây nên bệnh trĩ, nứt kẽ hậu môn khiến người cao tuổi phải rặn mạnh mà rặn mạnh thì đau, chảy máu nên táo bón lại càng tăng lên, thỉnh thoảng lại xuất hiện cơn đau quặn bụng, nhất là đau bụng dưới mà hay gặp nhất là đau vùng hố chậu bên phải làm cho dễ nhầm với viêm ruột thừa.

Tiêu chảy: Nếu người cao tuổi bị tiêu chảy thông thường, không do nguyên nhân nhiễm khuẩn cần bổ sung nước và chất điện giải bằng cách uống dung dịch oresol (ORS). Nếu tiêu chảy cấp, cần đưa người bệnh đến cơ sở y tế gần nhất để được xác định bệnh.

Bệnh về gan mật: Khi hệ thống gan mật bị ảnh hưởng do tuổi già khiến hoạt động không tốt sẽ ảnh hưởng rất lớn đến việc tiêu hóa. Ngoài ra, một số bệnh lý tại gan, mật cũng làm cho hệ tiêu hóa bị ảnh hưởng rất lớn như viêm gan mạn tính, xơ gan, viêm đường mật mạn tính hoặc sỏi mật.

Sa dạ dày: Đây là hiện tượng chủ yếu gặp ở người cao tuổi do các cơ của thành dạ dày bị yếu dần đi theo tuổi tác. Sa dạ dày ở người cao tuổi làm cho họ lúc nào cũng cảm thấy mệt mỏi, rối loạn giấc ngủ (ngủ không ngon giấc, ngủ không sâu hoặc rất ít ngủ).

Ngoài những biểu hiện và bệnh lý gây rối loạn tiêu hóa trên, người cao tuổi cũng có thể mắc một số bệnh mạn tính từ trước do không được điều trị dứt điểm khi tuổi cao bệnh càng nặng thêm như bệnh về dạ dày – tá tràng (viêm, loét dạ dày).

Những rối loạn tiêu hóa ở người cao tuổi nếu chỉ bị trong một thời gian ngắn từ 2 đến 3 ngày thì thường không gây biến chứng gì đáng kể nếu được điều trị kịp thời và dứt điểm. Tuy nhiên, nếu tình trạng này kéo dài có thể dẫn tới nhiều hậu quả cho sức khỏe người cao tuổi như những rối loạn nuốt có thể gây viêm phổi do sặc, nuốt nghẹn hoặc hội chứng kém hấp thu kéo dài khiến cho việc cung cấp chất dinh dưỡng bị thuyên giảm và bệnh nhân sẽ bị suy kiệt. Từ đó, bệnh nhân dễ dàng bị nhiễm khuẩn đường hô hấp, tiết niệu… cũng như suy dinh dưỡng sẽ làm nặng thêm các bệnh mạn tính đang có.

Tiêu chảy cấp hoặc mạn đều gây mất nước, mất điện giải khiến cơ thể suy kiệt nhanh chóng. Cùng với đó, chất lượng cuộc sống cũng bị giảm sút do ơ thể mệt mỏi, ăn uống không ngon miệng, tâm lý lo lắng về bệnh tật dẫn đến đau đầu, mất ngủ triền miên, mất tập trung, dễ cáu gắt, mất hứng thú với cuộc sống…

Điều trị có khó không?

Đối với những bệnh lý rối loạn tiêu hóa cấp tính như tiêu chảy do nhiễm độc hoặc nhiễm khuẩn, đầy bụng chướng hơi do thức ăn… thì có thể dễ dàng xử trí. Nhưng đối với những triệu chứng rối loạn tiêu hóa có tính chất mạn tính, có nguyên nhân do bệnh lý tổn thương – thoái hóa của các cơ quan tiêu hóa như gan mật, tụy, dạ dày ruột hoặc do các cơ quan như nội tiết thì việc điều trị phức tạp hơn và phải tìm đúng nguyên nhân mới có biện pháp xử trí thích hợp. Do vậy, phòng bệnh là biện pháp hiệu quả để giúp người cao tuổi tránh được những khó chịu do rối loạn tiêu hóa gây ra.

Các biện pháp phòng bệnh thường được áp dụng là có chế độ ăn uống hợp lý (ăn nhiều chất xơ, uống đủ nước…) kết hợp với vận động cơ thể (đi bộ, xoa bóp vùng bụng hoặc cơ bắp…) và có đời sống tinh thần thoải mái (đọc sách, báo, xem tivi, tham gia các câu lạc bộ…). Một số người cao tuổi chán ăn, không thèm ăn, người nhà cần động viên và nếu cần bón giúp trong các bữa ăn. Nếu bị bệnh về dạ dày thì nên đi khám bệnh định kỳ để được điều trị và tư vấn của bác sĩ để bệnh nhanh khỏi.

BS. Nguyễn Hải Liên

Rối loạn tiêu hóa là một hiện tượng chung để nói về một nhóm triệu chứng như: tiêu chảy, táo bón, đầy bụng, phân sống… Rối loạn tiêu hóa thường gặp ở mọi lứa tuổi nhưng tỷ lệ chiếm cao nhất là trẻ em và người có tuổi. 

Tùy theo biểu hiệu rối loạn tiêu hóa khác nhau mà có phương pháp điều trị và phòng ngừa khác nhau.

Rối loạn tiêu hóa là gì?

Hệ thống tiêu hóa (từ miệng đến hậu môn) có nhiệm vụ lọc bỏ các chất thải và hấp thu các chất dinh dưỡng cần thiết. Rối loạn tiêu hóa có thể gây ra một số triệu chứng không mong muốn, làm người bệnh khó chịu, thậm chí là do bệnh lý.

Rối loạn tiêu hóa là một hội chứng do sự co thắt bất bình thường của các cơ trơn trong hệ tiêu hóa làm xuất hiện các triệu chứng khác nhau (chán ăn, ợ hơi, ợ chua, buồn nôn, nôn, đau bụng, đầy hơi, chướng bụng, đi lỏng, ra máu hoặc táo bón…), triệu chứng hoặc đơn lẻ hoặc phối hợp.

Các triệu chứng xuất hiện có thể thỉnh thoảng hoặc liên tục. Hầu hết rối loạn tiêu hóa là không nguy hiểm chỉ gây bất tiện trong sinh hoạt của người bệnh cả người lớn và trẻ nhỏ. Tuy nhiên có những trường hợp rối loạn tiêu hóa do bệnh lý trở nên trầm trọng như đi ngoài ra máu (nhiều nguyên nhân khác nhau), táo bón kéo dài hoặc tiêu chảy cấp do vi sinh vật gây bệnh sinh ra (lỵ, Rotavirus)… Lúc này rối loạn tiêu hóa không đơn giản như một số người tưởng.

Những thể bệnh thường gặp gây rối loạn tiêu hóa

Đầy bụng, chướng hơi, ợ hơi, ợ chua, đắng miệng, hôi miệng, thậm chí buồn nôn hoặc nôn… Đó là các triệu chứng rối loạn tiêu hóa thường gặp nhiều nhất do rối loạn nhu động ruột bởi ăn uống không đảm bảo vệ sinh gây ngộ độc thực phẩm hoặc do mắc phải hội chứng trào ngược dạ dày – thực quản, bệnh lý dạ dày- tá tràng (viêm loét, ung thư…) hoặc bị nhiễm giun, nhất là giun đũa, giun kim hoặc giun móc (mắc bệnh nhiễm giun móc.

Bệnh thường có biểu hiện tương tự như bệnh viêm loét dạ dày- tá tràng) kèm theo phân đen. Rối loạn tiêu hóa trong các trường hợp này liên quan mật thiết với bệnh lý cụ thể cần được xác định bằng cách khám bệnh toàn diện.

Tiêu chảy, có thể chỉ là tiêu chảy thường do thiếu men tiêu hóa hoặc có thể do loạn khuẩn bởi sử dụng kháng sinh bừa bãi làm mất cân bằng hệ sinh thái vi khuẩn đường ruột hoặc gặp ở viêm đại tràng mạn tính, viêm đại tràng co thắt hoặc hội chứng ruột kích thích… Tiêu chảy có thể là do bệnh lý nhiễm khuẩn (tiêu chảy do E.coli hoặc do lỵ trực khuẩn (Shigella) hoặc do lỵ amip).

Táo bón là triệu chứng thường gặp ở mọi lứa tuổi, ở trẻ thường do chế độ ăn uống không hợp lý hoặc uống sữa bột hay một số trẻ do bệnh lý ở đường ruột (bệnh phình đại tràng bẩm sinh), có thể do ít được vận động cơ thể (bồng bế suốt ngày). Ở người lớn, táo bón do uống ít nước, ít hoặc không vận động cơ thể hoặc do chế độ ăn uống (nghiện rượu, ăn ít rau hoặc không ăn rau, không có thói quen ăn canh hoặc các loại trái cây chín).

Táo bón ở người lớn có thể do bị trĩ bởi vì mỗi lần đi ngoài phải rặn nhiều, càng rặn máu tươi càng chảy ra, kèm theo nhiều đau đớn, vì vậy, người bệnh rất sợ đi ngoài thậm chí nhịn đại tiện, từ đó gây táo bón. Càng sợ đi ngoài càng bị táo bón và không thể nhịn mãi được, cần đi ngoài, càng phải rặn nhiều, rặn mạnh làm cho bệnh trĩ càng nặng. Vì vậy, đây là một vòng luẩn quẩn: Táo bón làm xuất hiện bệnh trĩ và bệnh trĩ càng nặng càng làm cho người bệnh sợ đi ngoài càng làm bệnh táo tón nặng thêm.

Đau bụng là triệu chứng ít khi đơn lẻ, thường có kết hợp và gặp nhiều nhất trong các bệnh về đường tiêu hóa như viêm loét dạ dày tá tràng, tiêu chảy do ngộ độc thực phẩm, bệnh lỵ trực khuẩn, nhất là bệnh lỵ amip (kiết lỵ). Tùy theo cá nhân, mỗi loại bệnh và được diễn tả như đau nhẹ, thỉnh thoảng đau bụng hoăc đau bụng dữ dội, liên tục hoặc từng cơn hoặc đau quặn (kiết lỵ, sỏi thận).

Đau bụng có thể chỉ lâm râm có khi suốt ngày, đêm (đau dạ dày – tá tràng) nhất là trong bệnh hẹp môn vị do loét dạ dày -tá tràng, loét môn vị, tiền môn vị… Đau bụng có thể chỉ ở trên rốn (thượng vị) hoặc dưới rốn (hạ vị) hoặc đau dọc theo khung đại tràng hoặc đau hố chậu phải (viêm ruột thừa, viêm đại tràng, sỏi niệu quản phải hoặc nữ giới bị u nang buồng trứng xoắn…). Đau cùng một lúc hoặc mỗi ngày đau một chỗ khác nhau. Một số trường hợp đau bụng còn lan ra sau lưng, lên vai, lên ngực (sỏi mật, viêm loét dạ dày) hoặc lan xuống vùng thắt lưng (sỏi thận, niệu quản, sỏi tụy tạng…).

Trong hội chứng rối loạn tiêu hóa, có một số căn bệnh xuất hiện với nhiều triệu chứng từ đầy hơi chướng bụng, khó chịu, chán ăn, đau bụng, táo bón hoặc đi lỏng, phân nát, do lỵ amíp. Vì vậy, với căn bệnh này gây rối loạn tiêu hóa rất đa dạng và việc trị và phòng bệnh gặp không ít khó khăn.

Điều trị rối loạn tiêu hóa như thế nào?

Có thể dùng các loại men vi sinh giúp tăng cường chức năng tiêu hóa, ổn định đường ruột. Khi bị tiêu chảy cần uống oresol bù nước và điện giải ngay rồi tìm nguyên nhân gây tiêu chảy để từ đó dùng thuốc hợp lý. Nếu là táo bón cần dùng các loại thuốc nhuận tràng như sorbitol, lactulose…

Tùy theo từng người bệnh, bác sĩ sẽ phải chữa trị bằng nhiều loại thuốc khác nhau. Tuy nhiên trong rối loạn tiêu hóa, thuốc chỉ đóng một vai trò phụ trong việc chữa trị nên chỉ dùng khi thật cần thiết. Thường bác sĩ sẽ áp dụng điều chỉnh chế độ ăn uống, kết hợp với sử dụng các loại men vi sinh giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột.

Phòng ngừa rối loạn tiêu hóa

Để giúp hệ tiêu hóa có thể ổn định và cân bằng, nên thay đổi chế độ ăn uống của mình nhất là mùa nắng nóng cần có chế độ dinh dưỡng hợp lý. Ăn, uống phải đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm cho tất cả mọi lứa tuổi, với trẻ em (do sức đề kháng chưa hoàn chỉnh), người có tuổi bởi sức đề kháng đã suy giảm do tuổi cao, cần được quan tâm đặc biệt hơn.

Cần ăn chín, không ăn các loại thức ăn chưa nấu chín (tiết canh, rau sống, nem chua, nem chạo, gỏi…) và không uống nước chưa đun sôi, nhất là các vùng nông thôn, miền núi.

Thực phẩm dùng hàng ngày cần có nguồn gốc rõ ràng, không nên sử dụng các loại thức ăn nghi ngờ nhiễm khuẩn, để trong tủ lạnh quá lâu hay những thức ăn đường phố không rõ xuất xứ.

Đối với những người mắc chứng rối loạn tiêu hóa nên tránh ăn nhiều các loại chất kích thích (hành, tỏi, ớt, hồ tiêu, mù tạt…), không nên uống rượu, bia, nước giải khát có gas. Sữa rất tốt cho sức khỏe nhưng nếu đang bị rối loạn tiêu hóa nên hạn chế dùng hoặc kiêng hẳn cho đến khi tiêu hóa bình thường, bởi vì, trong sữa có đường lactoza là thành phần khó tiêu khi bộ phận tiêu hóa không bình thường. Đồng thời nên hạn chế đến mức tối đa sử dụng những món ăn chiên rán, nhiều dầu mỡ.

Nên sử dụng các chất xơ có trong các loại ngũ cốc, rau lá xanh, sa lát và trái cây để giúp điều chỉnh hoạt động ruột, phân sẽ tốt hơn và nhu động ruột sẽ dần dần trở về bình thường. Hơn nữa đây cũng là nguồn cung cấp các vitamin cho cơ thể. Người táo bón nên ăn thêm chuối tiêu, củ khoai lang luộc, nướng, các loại rau giúp giảm táo bón (rau mồng tơi, rau đay, rau khoai lang…).

Với người lớn cần tránh hút thuốc lá vì nó làm tăng nồng độ a-xít và tích khí trong bụng, ảnh hưởng đến nhu động ruột. Vận động cơ thể là điều không nên bỏ qua. Với trẻ em nên cho trẻ vui chơi, chạy nhảy, ngay cả bơi trong sự giám sát của người lớn, không nên bế ẵm suốt ngày (trẻ nhỏ). Người lớn, vận động cơ thể giúp cho khí huyết lưu thông, hệ tiêu hóa nhu động tốt, nhất là với người táo bón bằng các hình thức dễ thực hiện như chơi cầu lông, bơi, nhất là đi bộ. Mỗi ngày nên đi bộ khoảng 60 phút chia làm 2 -3 lần, tuy nhiên không đi bộ vào lúc trời nắng gắt, vừa ăn xong và nên chọn vị trí đi bộ hợp lý tránh va vấp, đụng độ với các phương tiện giao thông.

BS. Bùi Mai Hương

Gừng là một gia vị thực phẩm không thể thiếu trong rất nhiều món ăn. Trong Y học cổ truyền, nó còn là vị thuốc quý: sinh khương (gừng tươi), can khương (gừng khô), bào khương (vỏ gừng).

Gừng có tên khoa học là Zingiber officinale Rosc., họ gừng (Zingibernacae). Trong củ gừng có 2 – 3% tinh dầu, ngoài ra còn có chất nhựa (5%), chất béo (3,7%), tinh bột và chất cay (zingeron, zingerola, shogaola…). Các chất trong gừng có tác dụng hạ nhiệt, giảm đau và giảm ho, chống viêm, chống co thắt, chống nôn, chống loét và tăng kiện vận trong đường tiêu hóa, ức chế thần kinh trung ương… và có hoạt tính miễn dịch.

Theo Đông y, sinh khương vị cay, tính hơi ôn; vào các kinh phế, tỳ và vị. Có tác dụng điều vị, tán hàn giải biểu, ôn phế chỉ khái, ôn trung chỉ tả, giải độc. Dùng làm gia vị, khai vị, trợ tiêu hóa. Dùng cho các trường hợp cảm mạo phong hàn, đau bụng nôn ói tiêu chảy, đau bụng do ngộ độc tôm cua cá, ngộ độc nam tinh, bán hạ khi dùng không đúng quy cách.

Nước ép gừng tươi có tác dụng tiêu đờm, chữa trúng phong mê man, kéo đờm cấm khẩu không nói được, thường kết hợp với trúc lịch; mỗi lần dùng 1 thìa canh. Gừng tươi được bọc trong giấy bản, lùi vào đống tro nóng cho chín; dùng làm ấm bụng, trừ hàn, có thể trị giun do lạnh dạ dày. Gừng làm thuốc giải độc nam tinh và bán hạ (bán hạ úy sinh khương). Liều dùng, cách dùng: 5 – 30g bằng cách đập giập hoặc thái lát.

Một số bài thuốc trị bệnh có sinh khương

Tán hàn, giải biểu. Trị các chứng ngoại cảm phong hàn, đau đầu ngạt mũi: gừng tươi 12g, tô diệp 8g, phòng phong 12g. Sắc uống. Có thể kết hợp thuốc hạ nhiệt giảm đau tây y (paracetamol, decolgen, efferalgan, tiffy…).

Ấm tỳ vị, cầm nôn, ngừng tiêu chảy

Bài 1: Tiểu bán hạ thang: sinh khương 12g, bán hạ 12g. Sắc uống. Chữa chứng dạ dày lạnh, nôn oẹ.

Bài 2: gừng nướng 60g, giã nát, rang, bọc bằng vải đắp lên rốn (phủ trên huyệt đan điền), đặt trong 1 – 2 giờ. Chữa tiêu chảy vì tỳ hàn, phân loãng không thối, sôi bụng đau thắt. 

Tiêu nước, dịu ho. Trị chứng viêm phế quản mạn tính, tức ngực rồi hen, ho lâu không dứt, miệng không khát, nôn ra dãi nhớt màu trắng và tim hồi hộp: gừng tươi 160g, trà du long 160g, mật ong 160ml. Tất cả trộn đều. Ngày uống 2 lần (sáng và tối); mỗi lần 1 thìa canh, uống với nước.

Món ăn – thuốc chữa bệnh có gừng tươi (sinh khương)

Mạch nha nước gừng: gừng tươi 30g, mạch nha 30g. Nấu lấy nước uống. Dùng tốt cho người viêm khí phế quản do cảm lạnh.

Hoặc: Gừng tươi 10g, rửa sạch, đập giập, đường nha (di đường) 30g.

Các vị cho vào ấm pha trà, đổ nước sôi pha hãm trong 10 phút, uống nóng. Dùng thích hợp cho người tỳ vị hư nhược, lại bị mưa lạnh gây nôn, trẻ nhỏ nôn ói tiêu chảy.

Cháo gừng: gừng tươi 30g, gạo tẻ 150g. Gạo vo sạch cho vào nồi nấu cháo, gừng thái lát cho vào, khi cháo chín, thêm đường trắng liều lượng thích hợp, khuấy đều, cho ăn nóng. Dùng rất tốt cho trẻ em viêm khí phế quản do cảm lạnh, nôn ói đau bụng.

Nước gừng mật ong trộn bột hạnh nhân đào nhân: đào nhân 30g, hạnh nhân 15g. Nghiền nát đào nhân và hạnh nhân, trộn với nước gừng, mật ong liều lượng thích hợp cho ăn. Dùng tốt cho người suy hô hấp, thở gấp, hen suyễn mạn tính.

Nước gừng tử tô: tử tô tươi (cả cành lá) 30 – 60g, gừng tươi 20g. Các vị sắc lấy nước, thêm đường, uống. Dùng tốt cho người ăn cua cá gây đầy bụng không tiêu, rối loạn tiêu hóa.

Nước gừng cải củ: cải củ 250g (thái lát), gừng tươi 15 – 20g (thái lát), thêm ít đường đỏ. Các vị sắc lấy nước uống. Dùng thích hợp cho người viêm khí phế quản, viêm họng nhiều đờm.

Xôi nếp thịt bò nước gừng: gừng tươi 16g, giã nát thêm nước khuấy lọc lấy nước gừng khoảng 40ml, tương, dầu ăn để sẵn, 100 – 150g thịt bò thái lát nhỏ. Gạo nếp vo sạch ngâm khoảng 5 – 6 tiếng, đồ xôi, khi xôi chín cho thịt bò, nước gừng, tương dầu trộn đều, tiếp tục đồ thêm 15 phút cho chín thịt bò và thành món xôi thịt bò nước gừng. Ăn vào bữa chính, rất tốt cho người tỳ vị hư nhược cơ thể gầy yếu, phù nề, tiêu lỏng.

Ngũ thầm thang: gừng tươi 20g, kinh giới 20 – 30g, tử tô diệp 20 – 30g, trà 30g. Các vị sắc lấy nước, thêm đường đỏ khuấy đều, uống. Dùng rất tốt cho người bị ngoại cảm phong hàn (cảm cúm).

Kiêng kỵ: Người phổi nhiệt, ho khan, dạ dày nhiệt, nôn oẹ không dùng.

TS. Nguyễn Đức Quang

Rối loạn tiêu hóa chức năng thường bị nhầm lẫn với một số bệnh lý thường gặp khác ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Vậy rối loạn tiêu hóa chức năng là gì? Dấu hiệu nhận biết trẻ bị rối loạn tiêu hóa chức năng là gì? Và mẹ nên xử trí như thế nào?

Rối loạn tiêu hóa tạo ra bởi sự co thắt bất thường của các cơ vòng trong hệ tiêu hóa làm cơ thể đau bụng và thay đổi vấn đề đại tiện. Rối loạn tiêu hóa ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ thường là những rối loạn chức năng do hệ thống tiêu hóa chưa phát triển đầy đủ, chế độ ăn uống không phù hợp.

Rối loạn tiêu hóa hoàn toàn không nguy hại đến tính mạng. Tuy nhiên, khi bị rối loạn tiêu hoá, trẻ phải đối mặt với những bất tiện trong sinh hoạt như đầy hơi, khó tiêu, đau bụng hay táo bón… Sau đây là một số dấu hiệu của rối loạn tiêu hóa chức năng thường gặp ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, nguyên nhân và cách xử lý để phục hồi đường tiêu hóa cho trẻ.

Táo bón

Táo bón là một trong những rối loạn tiêu hóa thường gặp nhất ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Táo bón biểu hiện như đi tiêu ít hơn 3 lần/tuần, phân cứng, buồn đi nhưng không đi được đôi khi có vết máu trong phân. Trẻ thường thấy khó khăn, đau đớn và sợ hãi khi phải đi tiêu dẫn tới phản xạ nhịn đi tiêu.

Táo bón xảy ra ngay cả khi trẻ bú hoàn toàn sữa mẹ, đường tiêu hóa của trẻ chưa phát triển hoàn chỉnh, dễ gây ra những rối loạn đường ruột. Chế độ ăn thiếu chất xơ, uống không đủ nước, lười vận động là những nguyên nhân phổ biến nhất gây ra báo bón chức năng ở trẻ nhỏ.

Táo bón không phải bệnh lý và không hề nghiêm trọng. Tuy nhiên, táo bón ảnh hưởng rất nhiều đến sinh hoạt hàng ngày của trẻ. Táo bón thường không được chú ý dẫn tới táo bón mạn tính. Một vài những biến chứng trầm trọng có thể xảy ra như trĩ, nứt hậu môn, trẻ mất phản xạ đi tiêu.

Lời khuyên của chuyên gia: Mẹ hãy giúp trẻ hình thành thói quen và sở thích ăn rau quả để bổ sung chất xơ. Nếu trẻ lười ăn rau thì việc sử dụng các sản phẩm bổ sung chất xơ là lựa chọn phù hợp và hiệu quả. Nên sử dụng những dạng dễ uống như siro. Các mẹ cũng cần chú ý loại đường được sử dụng trong chế phẩm nên là loại đường ít năng lượng (mannitol, sorbitol…) tránh các trường hợp tăng cân béo phì sau điều trị.

Ở châu Âu hiện nay, một số loại thảo dược đã được đưa vào điều trị táo bón cho trẻ mà mẹ có thể tham khảo như dịch chiết cây Manna, dịch chiết cây cẩm quỳ, nước ép từ táo tây và mận tây. Một số loại chất xơ thực vật như inulin từ cây rau diếp xoăn và pectin từ quả táo tây cũng được sử dụng rộng rãi trong điều trị táo bón cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.

Ngoài ra, mẹ nhớ cho trẻ uống đầy đủ nước hàng ngày và khuyến khích trẻ vận động. Hãy hình thành cho trẻ thói quen đi tiêu sau mỗi bữa ăn để phục hồi phản xạ đi tiêu của trẻ. Đối với trẻ sơ sinh, cần thay đổi chế độ ăn của mẹ hoặc thay đổi sữa công thức cho phù hợp với trẻ. Sữa có bổ sung chất xơ là lựa chọn phù hợp với trẻ sơ sinh bị táo bón.

Những rối loạn tiêu hóa chức năng ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ rất dễ xử lý và không cần dùng thuốc. Mẹ chỉ cần thay đổi chế độ sinh hoạt (ăn uống, vận động) và sử dụng các loại thảo dược để loại bỏ triệu chứng rối loạn tiêu hóa cho trẻ. Tuy nhiên, mẹ hãy nhớ chỉ lựa chọn các loại thảo dược đã được tiêu chuẩn hóa để đảm bảo an toàn tuyệt đối cho con.

Hội chứng Colic (Khóc dạ đề ở trẻ)

Hội chứng Colic – chứng quấy khóc không rõ nguyên nhân, xảy ra ở 25% trẻ sơ sinh. Hội chứng Colic xảy ra khi trẻ được một vài tuần tuổi. Hội chứng Colic đặc trưng bởi hiện tượng trẻ khóc dai dẳng không rõ nguyên nhân, khóc vào thời điểm cố định trong ngày (thường là chiều tối hoặc tối – dân gian gọi là “khóc dạ đề”). Trẻ thường có dấu hiệu mặt đỏ bừng, tay nắm chặt, chân co và uốn cong người khi khóc. Trận khóc của trẻ thường diễn ra dai dẳng theo nguyên tắc ba: ít nhất 3 tiếng mỗi lần, mỗi tuần ít nhất 3 lần và kéo dài ít nhất 3 tuần.

Cho đến nay, các nhà khoa học vẫn chưa thể tìm ra được nguyên nhân chính xác gây ra Colic cho trẻ sơ sinh. Một số giả thiết được đưa ra như: Hệ tiêu hóa của trẻ chưa hoàn thiện, trẻ bị rối loạn tiêu hóa dẫn tới đầy hơi, táo bón hay tiêu chảy. Bệnh lý trào ngược dạ dày – thực quản (Gerd) cũng là một nguyên nhân được đưa ra khi trẻ bị Colic. Một số trường hợp hội chứng Colic xảy ra do trẻ bị dị ứng với sữa bò hoặc không dung nạp lactose. Gần đây, các nhà khoa học đưa ra một nguyên nhân khác gây ra hội chứng Colic cho trẻ sơ sinh do hình thành bóng hơi trong dạ dày trẻ nhỏ, gây ra những cơn đau đột ngột cho trẻ.

Lời khuyên của chuyên gia: Thực tế ghi nhận một số trường hợp khi trẻ mắc hội chứng Colic khiến những bà mẹ trẻ bị trầm cảm sau sinh. Thật may mắn, hội chứng này thường không kéo dài. Đỉnh điểm của hội chứng Colic rơi vào tuần thứ 6 và bắt đầu giảm dần khi trẻ được 10-12 tuần tuổi. Khi được 3 tháng tuổi, trẻ dần hết quấy khóc, cơn đau bụng cũng biến mất và sức khỏe của trẻ sẽ được phục hồi.

Tuy nhiên, hội chứng Colic thường xảy ra vào khoảng thời gian chiều tối hoặc tối, do đó giấc ngủ của trẻ bị ảnh hưởng nặng nề. Trẻ ngủ không đủ giấc ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe và sự phát triển của cơ thể. Các mẹ có thể dùng khoảng 5-10 giọt dịch chiết lá tía tô đất, hoa lạc tiên tây và hoa đoạn lá bạc cho trẻ vào buổi tối. Điều này có thể giúp trẻ đi vào giấc ngủ nhẹ nhàng. Trẻ hết quấy khóc, sáng dậy tỉnh táo. 

Nôn trớ

Nôn trớ là tình trạng trào ngược phần thức ăn chưa tiêu hóa trong dạ dày. Tình trạng này cần phân biệt với bệnh lý trào ngược dạ dày thực quản (Gerd) – một bệnh lý phổ biến ở trẻ em hiện nay. Nguyên nhân thường gặp nhất gây nôn trớ ở trẻ là do viêm dạ dày – ruột, một nhiễm trùng đường ruột gây ra do virus hoặc vi khuẩn. Ngoài ra, cấu trúc đường tiêu hóa chưa hoàn thiện, đặc biệt là bóng hơi đường tiêu hóa sinh ra khi trẻ ăn uống cũng là nguyên nhân quan trọng gây nôn trớ cho trẻ.

Nôn trớ ở trẻ thường đi kèm với tình trạng sốt hoặc tiêu chảy. Hầu hết các trường hợp nôn trớ diễn ra trong một vài ngày. Tuy nhiên, nôn trớ kéo dài có thể nghiêm trọng do làm mất nước, điện giải. Đôi khi đó là một dấu hiệu của nhiễm khuẩn nặng hơn, ví dụ như viêm màng não.

Lời khuyên của chuyên gia: Khi trẻ bị nôn trớ, cần giữ cho bé nằm nghiêng sang trái hoặc kê cao gối để giảm nôn trớ gây cản trở đường thở. Đồng thời, mẹ nên sử dụng một số dịch chiết từ tiểu hồi, quả Carum hay hoa cúc Đức sau bữa ăn 30 phút để giúp trẻ loại bỏ khí dư, bóng hơi đường tiêu hóa.

24 giờ đầu tiên kể từ khi có hiện tượng nôn trớ, không cho trẻ ăn những thức ăn đặc. Mẹ hãy khuyến khích trẻ uống dung dịch điện giải, chất lỏng như nước, nước đường hay sữa. Chất lỏng không chỉ ngăn ngừa mất nước do nôn mà còn giảm kích thích nôn cho trẻ.

Đầy hơi, khó tiêu

Chứng đầy hơi khó tiêu có thể tìm thấy ở cả trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Trẻ cảm thấy đau tức bụng trên và phần ngực, có cảm giác khó chịu ì ạch sau khi ăn. Chứng đầy hơi khó tiêu gặp phải khi trẻ ăn quá nhiều hoặc quá nhanh, ăn đồ ăn lạ, đặc biệt những thức ăn cay nóng, nhiều gia vị lạ hay sử dụng nhiều đồ uống có gas.

Đôi khi chứng đầy hơi, khó tiêu cũng gặp ở trẻ bị căng thẳng và áp lực. Béo phì là một nguyên nhân khác gây nên đầy hơi, khó tiêu cho trẻ. Các trường hợp đầy hơi, khó tiêu ở trẻ sơ sinh chủ yếu do hệ thống tiêu hóa của trẻ chưa hoàn chỉnh, các bóng hơi hình thành trong đường tiêu hóa, thức ăn bị cản trở hoặc tiêu hóa chậm và không hoàn toàn.

Lời khuyên của chuyên gia: Chứng đầy hơi khó tiêu do chế độ sinh hoạt không hợp lý sẽ nhanh chóng hết trong một vài giờ. Tránh cho trẻ ăn thức ăn cay, béo hoặc nhiều gia vị lạ. Trước khi ngủ khoảng 3-4 giờ không nên cho trẻ ăn no. Khi chứng đầy hơi, khó tiêu khiến cho trẻ khó chịu và mất ngủ, hãy cho trẻ uống một chút dịch chiết thảo dược như tiểu hồi, quả Carum, hoa cúc Đức, xoa bụng cho trẻ bằng tinh dầu bạc hà. Điều chỉnh tư thế ngủ cho trẻ bằng cách kê gối cao ngăn không cho acid dạ dày xuất hiện khi ngủ.